ArtHut

براساس کتیبه سردر، بانی مسجد جامع ورزنه محمود بن مظفر ورزنه ای، ملقب به عماد، بوده است. وی از رجال مشهور ورزنه در زمان شاهرخ تیموری بوده و نام او در کتیبه شبستان بیت الشتای مسجد جامع اصفهان نیز آمده است. استاد معمار مسجد جامع ورزنه حیدر بن حسین بناء اصفهانی و استاد کاشی کاری آن علی بن صدرالدین صفار بوده و کتیبه ایوان جنوب و سردر به خط سید محمد نقاش است.

مسجد سلطانی بروجرد معروف به مسجد امام بروجرد در میدان قیام، خیابان خرمشهر قرار گرفته است. این بنا مربوط به دوره قاجاریان است و در ادوار بعد، مرمت هایی در آن صورت گرفته است.

امامزاده قاسم بابل در خیابان 22 بهمن، میدان آستانه شهر بابل استان مازندران قرار گرفته است.

مسجد سنگی ترک (مسجد قریه ترک) در شهرستان میانه، روستای تَرک استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است. در منابع آمده است که زیباترین نمونه درهای قرن هفتم هجری قمری در مسجد تَرک میانه دیده می شود.

هر قسمت از مسجد جامع یزد، در زمانی ساخته شده و بانیان متعددی داشته است. اولین بانی احتمالا عمرولیث صفاری بوده است. دیگر بانی شناخته شده مسجد جامع یزد علاءالدوله گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاءالدوله ابوجعفر کالنجار، حاکم یزد در سال های 488- 513 بوده است. امروزه از بخش قدیم مسجد جامع یزد اثری باقی نیست و بنای کنونی از آثار سید رکن الدین محمد بن قوام الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی (متوفی به سال 732) است که پس از فوت وی، مولانا سعید شرف الدین علی آن را به پایان رسانده است و افرادی دیگر نیز در ساخت این مسجد سهیم بوده اند.

مسجد فیروزآباد در شهرستان میبد بخش فیروزآباد استان یزد قرار گرفته است.

کاروانسرای آهوان سمنان در کیلومتر 40 جاده سمنان-دامغان، قرار دارد. بر سردر بنا، کتیبه ای با این ماده تاریخ وجود داشته است: خامه تاثیر در اتمام تاریخش نوشت*** منزل امن و امان است و رباط بی بدل، که تاریخ 1043 را نشان می داده و در پایان کتیبه، تاریخ 1097 ثبت بوده است. این کتیبه در دوره های اخیر ربوده شده است.

مسجد فرح آباد ساری، در بخش فرح آباد این شهر قرار گرفته است. این مسجد به فرمان شاه عباس اول صفوی احداث شده است.

خانه عرب کرمانی در محله شاه ابوالقاسم، کوچه رو بروی مسجد چهل محراب شهر یزد قرار دارد. بانی خانه حاج محمد علی عرب، فرزند حاج محمد باقر عرب (جد اعلای عرب های یزد) است. قدمت خانه عرب کرمانی به 150 سال می رسد. این خانه در جوار مجموعه معروف به خانه عرب ها قرار دارد و اغلب آن را جزئی از این مجموعه به حساب آورده اند؛ لیکن از آنجایی که هیچ ارتباطی در میان فضاهای آن با مجموعه عرب ها نیست و خود ورودی مستقلی دارد، در اینجا مستقلا معرفی شده است.

خانه سمسار در میدان میرچخماق، خیابان امام خمینی، کوچه سوم (شهید پاک نژاد) در شهر یزد قرار گرفته است. خانه سمسار بنایی قاجاری است و در حدود 100 سال قدمت دارد. بانی آن حاج علی اصغر سمسار است و اخیرا خانمی آلمانی آن را خریده و تعمیر کرده است.

حمام خان یزد در خیابان قیام، میدان خان، بازار کاشیگری این شهر قرار گرفته است. کتیبه ای بر بالای درگاه ورودی حمام به تاریخ 1213 است. حمام خان یزد به دلیل مجاور بودن با میدان خان به حمام خان، معروف است. میدان خان از آثار محمد تقی خان می باشد که به سال 1213 درگذشت.

مسجد گوهرشاد در حرم مطهر امام رضا(ع) در شهر مقدس مشهد واقع شده است. این مسجد به دستور گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ تیموری، ساخته شده و معمار آن استاد قوام الدین بن زین الدین شیرازی الطیان، معمار معروف دوره تیموریان بوده است. خطاطان و استاد بناهای متعددی در این مسجد، فعالیت داشتند و هر کدام از خود، اثری زیبا به یادگار گذاشته اند.

مسجد ملا رستم مراغه در میدان خواجه نصیر، خیابان قدس شهرستان مراغه در استان آذربایجان شرقی، قرار گرفته است. بانی مسجد ملا رستم مراغه و حتی شخص ملا رستم شناخته شده نیست. اما بعضی، بنای این مسجد را به حاجی علی خان مقدم مراغه ای (حاجب الدوله) نسبت داده اند.

مقبره هلال بن علی کاشان در شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان قرار گرفته است. این بنا بقعه محمد هلال بن امام علی بن ابی طالب (ع) است. در دایره المعارف تشیع آمده که محمد هلال احتمالا همان محمد اوسط است که در بیشتر کتب تاریخ به نام محمد ماه روی، از او یاد شده است.

قدیمی ترین تاریخ ثبت شده در مسجد جامع سبزوار، 979 در فرمانی از شاه طهماسب اول صفوی است که کتیبه آن بر دیوار دالانی در شرق ایوان شمالی قرار دارد. اما باز هم در تاریخ بنای اولیه مسجد جامع سبزوار اختلاف نظر وجود دارد و عده ای آن را به قرن پنجم هجری قمری و برخی به دوره حکومت سربداران نسبت داده اند.

مسجد امام حسن عسکری (ع) آمل، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید سعید هادی زاده قرار گرفته است. بنای مسجد منسوب به هارون الرشید است و در بعضی منابع آمده است که مسجد از وجوهات امام حسن عسکری (ع) ساخته شده و بانی مسجد حسن بن علی، ناصر کبیر (متوفی به سال 304) بوده است.

مسجد سوریجان کاشان در خیابان فاضل نراقی، کوچه خرم، کوچه سوریجان قرار گرفته است. بانی این مسجد، حاجی عبدالرزاق است. تاریخ احداث بنا مربوط به حدود سالهای 1097 می باشد.

مسجد جامع همدان به سبک مساجد دوره فتحعلی شاه قاجار در تهران و قزوین و چند شهر دیگر ساخته شده است و امکان دارد شروع احداث این بنا در زمان فتحعلی شاه و یا آغاز سلطنت محمد شاه قاجار بوده باشد.

هر قسمت از مسجد جامع قزوین بانی جداگانه ای داشته و این قسمت ها در زمان های مختلف احداث و مرمت شده است. افرادی که در منابع و کتیبه های موجود به عنوان بانی قسمتی از بنا معرفی شده اند عبارت اند از: هارون الرشید، قاضی ابوالحسن محمدبن یحیی بن زکریا، فخرالدوله دیلمی، شاه عباس دوم صفوی، میرزا علی اصغرخان اتابیک و همچنین ابواحمد کسائی، پسرفتحعلی شاه، مهدی معمار قزوینی، محمد علی به بم هم از بانیان مرمت و تجدید بنای مسجد جامع قزوین بوده اند.

پس از حمله مغول در سال 618 و ویرانی نیشابور، شهر جدید در فاصله یک فرسنگی از خرابه های شهر قدیم ایجاد شد و مسجد جامع فعلی از آثار این شهر نو بنیاد است. به این ترتیب، این مسجد نباید با مسجد جامع شهر قدیم نیشابور یکی تلقی شود.